The World has the Chance to Hold Azerbaijan Accountable

Originally published in the National Interest, September 22, 2024

Armenian below (originally published here)

Thomas Becker

Ayear ago, Azerbaijani forces launched a brutal military operation in Nagorno-Karabakh that, within days, expelled a population of 120,000 ethnic Armenians who had called the region home for millennia. Besides issuing a few perfunctory statements, the international community did nothing to hold Azerbaijan to account. Now, it has a unique chance to make amends.

From November 11-22, Azerbaijan will host the UN Climate Change Conference, or COP29, the most important gathering of world leaders to address climate change. While Azerbaijan will use the conference to try to polish its image and showcase itself as a leader in the region, the human rights community sees an opportunity to finally shine a spotlight on Azerbaijan’s extraordinarily odious regime, which continues to project aggression toward Armenia and abuse its own people.

COP29 can serve as a forum for state participants to pressure Azerbaijan to cease its abuses and also propose a concrete path for the multitudes who were banished from their homeland.

Unfamiliar to much of the world, Nagorno-Karabakh is a disputed territory in the South Caucasus situated roughly between Armenia and Azerbaijan. Though internationally recognized as part of Azerbaijan based on Soviet-era demarcations, the area was independently governed by its indigenous ethnic Armenian population during and following Soviet rule.

In September 2020, Azerbaijan launched a forty-four-day war and took control of part of the autonomous enclave. The land grab was ruthless. Azerbaijani forces decimated villages, tortured prisoners, and beheaded those who were too sick or elderly to escape. A ceasefire was called, but Azerbaijan’s brutality did not subside.

We at the University Network for Human Rights (UNHR) have spent the past four years investigating these and other abuses that led to last year’s ethnic cleansing. Our team from Harvard, Oxford, UCLA, Wesleyan, and Yale has conducted seven fact-finding missions in Armenia and Nagorno-Karabakh, the most recent taking place this past month. We recently published a 200-page report on the atrocities we investigated, including excessive torture, killings, disappearances, the mutilation of corpses, and the destruction of churches and cemeteries.

These abuses form part of Azerbaijan’s broader campaign to exterminate Nagorno-Karabakh’s indigenous population, a policy openly touted by its leadership time and time again. Azerbaijan’s dictator Ilham Aliyev refers to Armenians as “rats,” “dogs,” and “barbarians” infected with a “virus” for which they “need to be treated.” He has repeatedly warned, “If [Armenians] do not want to die, then get out of Azerbaijani lands,” which he considers to include Nagorno-Karabakh and even Yerevan, Armenia’s capital. Azerbaijani officials echo his genocidal discourse, calling ethnic Armenians a “cancerous tumor” and “disease” and declaring, “Our goal is the complete elimination of Armenians.” Aliyev’s government even issued a stamp with a soldier in a hazmat suit fumigating Nagorno-Karabakh.

In the weeks leading up to last year’s ethnic cleansing, I met with U.S. officials to warn of the impending expulsion. UNHR also published a briefing paper about the risk of genocide in the region. Other genocide experts also sounded the alarm; the first chief prosecutor of the International Criminal Court, the first UN Special Advisor on the Prevention of Genocide, Genocide Watch, and the Lemkin Institute for Genocide Prevention all issued separate warnings of the genocidal nature of Azerbaijan’s actions.

Sadly, our alerts were ignored, and on September 19 last year, Azerbaijan struck. The result has been devastating. Nagorno-Karabakh is currently the least free location on the planet, according to Freedom House, topping places like Syria, North Korea, and Eastern Ukraine.

Weeks after Freedom House released its report, Aliyev broadcast from Nagorno-Karabakh’s emptied capital to praise the demolition of “the devil’s nest,” Nagorno-Karabakh’s parliament, and boast that there was “no longer any trace” of ethnic Armenians, whom he called “separatists.” He then lit a fire to symbolize what he dubbed “the final cleaning.”

While Aliyev dismisses condemnation by organizations like Freedom House or UNHR, he does care about his status among world leaders, particularly in Europe, which is the primary purchaser of Azeribaijan’s fossil fuels. Oil and gas production accounts for 92.5 percent of Azerbaijan’s export revenue, so Aliyev’s political survival hinges on his reputation in fora like COP29.

Many were shocked by the announcement that a brutal petrostate like Azerbaijan would host the climate change conference, a decision made only weeks after the ethnic cleansing was carried out. Climate champion Greta Thunberg, for instance, lamented that the summit “is being held by an authoritarian regime which violates human rights both within the country and not least against Armenians, and which depends on dirty fossil fuels for export and desperately tries to repress voices that strive for change.”

But the conference may be the last opportunity for the international community to condemn Azerbaijan and prevent the total erasure of Nagorno-Karabakh’s population. Those who fled should be allowed to go back—or receive significant compensation.

The international community has a rare chance at redemption. How will it respond?

Thomas Becker is the Legal and Policy Director at the University Network for Human Rights. He teaches human rights at Columbia Law School and Wesleyan University.

Մեկ տարի առաջ ադրբեջանական ուժերը դաժան ռազմական գործողություն սկսեցին Լեռնային Ղարաբաղում, որի արդյունքում մի քանի օրվա մեջ արտաքսվեց 120,000 էթնիկ հայ բնակչությունը, որը հազարամյակներ շարունակ տարածաշրջանն իր տունն էր կոչել: Բացի մի քանի ձեւական հայտարարություններից, միջազգային հանրությունը ոչինչ չարեց Ադրբեջանին պատասխանատվության ենթարկելու համար։ Այժմ այն ունի այդպիսի հնարավորություն:

Նոյեմբերի 11-ից 22-ը Ադրբեջանը կհյուրընկալի ՄԱԿ-ի Կլիմայի փոփոխության կոնֆերանսը կամ COP29-ը, որը կլիմայի փոփոխությանը վերաբերող համաշխարհային առաջնորդների ամենակարեւոր հավաքն է: Ադրբեջանն օգտագործելու է համաժողովը, որպեսզի բարելավի իր իմիջը եւ իրեն տարածաշրջանի առաջատար ներկայացնի, բայց իրավապաշտպան համայնքը սա հնարավորություն է համարում վերջապես ուշադրություն դարձնելու Ադրբեջանի ծայր աստիճան գարշելի ռեժիմին, որը շարունակում է ագրեսիա դրսեւորել Հայաստանի նկատմամբ եւ ոնտահարել սեփական ժողովրդին:

COP29-ը կարող է դառնալ մասնակից պետությունների ֆորում, որտեղ նրանք ճնշում կգործադրեն Ադրբեջանի վրա՝ դադարեցնելու չարաշահումները, ինչպես նաեւ կոնկրետ ճանապարհ առաջարկել իրենց հայրենիքից վտարված բազում մարդկանց:

2020-ի սեպտեմբերին Ադրբեջանը քառասունչորսօրյա պատերազմ սկսեց եւ վերահսկողության տակ վերցրեց ինքնավար անկլավի մի մասը։ Հողի գրավումը անողոք էր. ադրբեջանական ուժերը ոչնչացրին գյուղեր, խոշտանգեցին բանտարկյալներին եւ գլխատեցին նրանց, ովքեր չափազանց հիվանդ կամ տարեց էին փախչելու համար: Հրադադար հաստատվեց, բայց Ադրբեջանի դաժանությունը չհանդարտվեց:

Մենք՝ Մարդու իրավունքների համալսարանական ցանցը (UNHR) անցած չորս տարին հետաքննել ենք այս եւ այլ չարաշահումները, որոնք հանգեցրին անցյալ տարվա էթնիկ զտումների: Հարվարդի, Օքսֆորդի, UCLA-ի, Ուեսլեյանի եւ Յելի մեր թիմը իրականացրեց յոթ փաստահավաք առաքելություն Հայաստանում եւ Լեռնային Ղարաբաղում: Վերջերս մենք հրապարակեցինք 200 էջանոց զեկույց մեր ուսումնասիրած վայրագությունների մասին, այդ թվում՝ դաժան խոշտանգումների, սպանությունների, անհետացումների, դիակների խեղման, եկեղեցիների ու գերեզմանատների ավերման դեպքերը:

Այս վայրագությունները Լեռնային Ղարաբաղի բնիկ բնակչությանը ոչնչացնելու՝ Ադրբեջանի ավելի լայն արշավի մի մասն են, քաղաքականություն, որը բազմիցս բացահայտորեն քարոզվում է երկրի ղեկավարության կողմից: Ադրբեջանի բռնապետ Իլհամ Ալիեւը հայերին անվանում է «առնետներ», «շներ» եւ «բարբարոսներ», որոնք վարակված են «վիրուսով», որից նրանք «բուժվելու կարիք ունեն»: Նա բազմիցս զգուշացրել է. «Եթե [հայերը] չեք ուզում մեռնել, ապա հեռացե՛ք ադրբեջանական հողերից», իսկ ադրբեջանական հող նա համարում է Լեռնային Ղարաբաղը եւ նույնիսկ Երեւանը՝ Հայաստանի մայրաքաղաքը: Ադրբեջանցի պաշտոնյաները կրկնում են նրա ցեղասպանական խոսույթը` էթնիկ հայերին անվանելով «քաղցկեղային ուռուցք» ու «հիվանդություն» եւ հայտարարում. «Մեր նպատակը հայերի լիակատար ոչնչացումն է»: Ալիեւի կառավարությունը նույնիսկ նամականիշ թողարկեց, որի վրա պաշտպանիչ կոստյումով զինվորը ախտահանում է Լեռնային Ղարաբաղը:

Անցյալ տարվա էթնիկ զտմանը նախորդող շաբաթների ընթացքում ես հանդիպեցի ԱՄՆ պաշտոնյաների հետ՝ նախազգուշացնելու մոտալուտ արտաքսման մասին: UNHR-ը հրապարակել էր նաեւ տարածաշրջանում ցեղասպանության վտանգի մասին տեղեկատվական փաստաթուղթ: Այլ ցեղասպանագետներ նույնպես ահազանգեցին. Միջազգային քրեական դատարանի առաջին գլխավոր դատախազը, Ցեղասպանության կանխարգելման հարցերով ՄԱԿ-ի առաջին հատուկ խորհրդականը, Genocide Watch-ը եւ Ցեղասպանության կանխարգելման Լեմկինի ինստիտուտը առանձին նախազգուշացումներ են արել Ադրբեջանի գործողությունների ցեղասպանական բնույթի մասին:

Ցավոք, մեր ահազանգերն անտեսվեցին, եւ անցյալ տարվա սեպտեմբերի 19-ին Ադրբեջանը հարձակվեց: Արդյունքը կործանարար էր. Լեռնային Ղարաբաղը ներկայում մոլորակի ամենաանազատ տեղն է ըստ Freedom House-ի տվյալների՝առաջ անցնելով այնպիսի վայրերից, ինչպիսիք են Սիրիան, Հյուսիսային Կորեան եւ Արեւելյան Ուկրաինան:

Freedom House-ի զեկույցի հրապարակումից շաբաթներ անց Ալիեւը եթեր դուրս եկավ Լեռնային Ղարաբաղի դատարկված մայրաքաղաքից եւ փառաբանեց «սատանայի բույնի»՝ Լեռնային Ղարաբաղի խորհրդարանի քանդումը՝ պարծենալով, որ «հետք անգամ չի մնացել» էթնիկ հայերից, որոնց նա անվանեց «անջատողականներ»: Այնուհետեւ նա կրակ վառեց՝ խորհրդանշելու, իր խոսքերով, «վերջնական մաքրումը»:

Թեեւ Ալիեւը անտեսում է Freedom House-ի կամ UNHR-ի նման կազմակերպությունների դատապարտումը, նրա համար կարեւոր է իր կարգավիճակը համաշխարհային առաջնորդների շրջանում, հատկապես Եվրոպայում, որը Ադրբեջանի հանածո վառելիքի հիմնական գնորդն է: Նավթի եւ գազի արդյունահանումը կազմում է Ադրբեջանի արտահանման 92,5 տոկոսը, ուստի Ալիեւի քաղաքական գոյատեւումը կախված է նրա հեղինակությունից այնպիսի ֆորումներում, ինչպիսին COP29-ն է:

Շատերը ցնցված էին, երբ հայտարարվեց, որ Ադրբեջանի նման դաժան նավթային պետությունը կհյուրընկալի կլիմայի փոփոխության կոնֆերանսը, ինչի մասին որոշումը կայացվեց էթնիկ զտումներից մի քանի շաբաթ անց: Կլիմայի ակտիվիստ Գրետա Թունբերգը, օրինակ, դժգոհեց, որ գագաթնաժողովը «անցկացնում է մի ավտորիտար ռեժիմ, որը խախտում է մարդու իրավունքները ինչպես երկրի ներսում, այնպես էլ հայերի նկատմամբ, որը կախված է կեղտոտ հանածո վառելիքից արտահանումից եւ հուսահատորեն փորձում է ճնշել փոփոխությունների ձգտող ձայները»:

Համաժողովը կարող է վերջին հնարավորությունը լինել միջազգային հանրության համար՝ դատապարտելու Ադրբեջանին եւ կանխելու Լեռնային Ղարաբաղի բնակչության ամբողջական բնաջնջումը: Նրանց, ովքեր փախել են, պետք է թույլ տրվի վերադառնալ կամ զգալի փոխհատուցում ստանալ:

Միջազգային հանրությունը քավության հազվագյուտ հնարավորություն ունի: Ինչպե՞ս այն կարձագանքի:

Թարգմանությունը՝ Մարիա Սադոյանի

Այս հոդվածը թարգմանվել եւ հրապարակվել է «Գալուստ Կիւլպէնկեան» Հիմնարկութեան աջակցությամբ: Հոդվածում արտահայտված մտքերը պարտադիր չէ, որ արտացոլեն «Գալուստ Կիւլպէնկեան» Հիմնարկութեան կամ Մեդիամաքսի տեսակետները: